Prof. Dr. Ateş Arcasoy
Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi

Porselenin İngiltere’deki öyküsü, en az diğer Avrupa ülkelerindeki kadar renkli ve serüvenlerle doludur. Başlangıçta tüm Avrupa, Çin’den ithal edilen porselenlere ne kadar para ödediğinin farkında bile değildi. İmparator Kangxi’nin (1662-1722) Çin’in Avrupa piyasalarına porselen ihraç etme koşullarını kolaylaştırması, deniz taşımacılığında avantajlı olan İngiltere’nin çok işine geldi. İngiltere Çin porselen pazarından en fazla yararlanan ülke olarak, porselen ticareti piyasasına hakim oldu. Bugünkü adı Guangzhou olan Kanton limanından, sadece 1772 yılında, 400 bin parça porselen ithal etti. 

Çin porselenlerinin İngiltere piyasalarında bu denli değer bulması, diğer Avrupa ülkelerinden sonra İngiliz girişimcileri de çoktan harekete geçirmişti. İngiltere’nin avantajı, porselen üretim teknolojisinin Avrupa’da artık keşfedilmiş olmasıydı. Meissen’de simyacı Böttger, Vincennes-Sevres’de arkanist Dubois, porselen üretim tekniklerini bilimsel temeller üzerine oturtmuşlardı. İngiliz porselencilerinin de bu tekniklere ekleyecek çok şeylerinin olduğu ilerleyen dönemlerde ortaya çıktı.

aşlangıçta, İngiltere’de özellikle Chelsea, Derby ve Longton Hall porselen işletmelerinde, Fransız Vincennes-Sevres tarzı “sırçalı yumuşak porselen” üretimi benimsenmiştir. 

Worcester, Caughley ve Liverpool işletmelerinde ise, özgün bir İngiliz buluşu olan “steatit porseleni” üretimi yapılmıştır. Steatit porseleninin en önemli teknik özelliği, sıcaklık-soğukluk değişikliği şoklarına dayanıklı olmasıdır. İngiltere’de uygulanan “sert porselen” tekniğinin öncülüğünü de arkanist William Cookworthy yaptı. Onun formülü ile Plymouth ve Bristol porselen işletmelerinde İngiliz sert porseleni üretildi. 

İngiltere’nin bu denli renkli porselen üretim teknikleri yelpazesine, bir de “kemik porseleni”ni eklemek gerekir. Thomas Freye’nin ilk kez Bow Porselen Fabrikası’nda denediği kemik porseleni Josiah Spode II geliştirerek, tüm Avrupa’ya lanse etti. Porselen literatüründe “Bone China” olarak yerini alan kemik porselenin tarifsiz saydamlığı ve kalitesi ile Spode İşletmeleri’nden sonra, Wedgwood’da da üretilmeye başlanmasıyla, bu porselen türünü tüm dünyada tanımayan kalmadı.

İngiliz porselen endüstrisinde gerçekleştirilen bir diğer ilk de, porselenin dekorlanmasında “transfer baskı”, tekniğinin kullanılmasıdır. Bu tekniğin getirdiği avantajla porseleni hızlı dekorlama dönemi başlıyor, bunun dışında da her türlü içbükey veya dışbükey porselen modellerinin dekorlanması kolaylaşıyordu. Tüm bu yenilikçi girişimlerin başlatıldığı İngiliz porselen endüstrisinin en ilginç özelliği, porselen işletmelerinin bütçelerinin, diğer Avrupa ülkelerinin tersine, Kraliyet yönetimlerinden hiç desteklenmemiş olmalarıdır. 

18.yüzyılda başlayan İngiliz porselen endüstrisinde faaliyet gösteren onlarca porselen fabrikasından 19.ve sonraki yüzyıllara adımını atabilenlerin sayısı, ne yazık ki 3-4 taneyi geçmemiştir.

CHELSEA PORSELEN FABRİKASI
Chelsea’de tüm porselen markaları denizle ilgili, ancak “Kırmızı Çapa” en değerlisi. 

Fransız sırçalı porselen üretim tekniğini bildiğini iddia eden Thomas Briand’ın 1742 yılında İngiliz Kraliyet yönetimine bir porselen numunesi vermesi ile İngiltere’de kayıtlara geçen ilk porselen işletmesinin kuruluş temelleri de atılmış oldu. 1743 yılında, Londra’nın batısında Chelsea’de bir araya gelen Briand ve diğer iki ortağı, altın kuyumcusu Charles Gouyn ve gümüş kuyumcusu Nicholas Sprimont, 1749 yılına kadar birlikte çalışarak porselen üretmeye başladılar. 

Chelsea Porselen İşletmesi’nde 1750 yılına kadar olan döneme “Triangel”, yani üçgen dönemi denir. Üçgen üç ortağı simgelemektedirler. Böylece, o dönemde üretilen porselenlere de oyma tarzında üçgen damgası vurulur. 

Chelsea İşletmesi 1750-58 yılları arasında İngiltere Kralı 2. George’un oğlu olan Cumberland Dükü Wilhelm August’un himayesine girdi. Bu yıllarda porselen damgaları da değişti. Artık tüm damgalar denizle ilgili motiflerden seçilmeye başlandı. Kabartma madalyonlu çapa markası ve üçlü balık zıpkını damgalar. 1750-52 yılları arasında üretilen porselenlere uygulandılar.

ncak, Chelsea Porselenleri sanatın zirvesine Kırmızı Çapa Dönemi ile, 1752-56 yılları arasınad erişti. Kırmızı çapa damgalı Chelsealer en büyük sükseyi “Chelsea Toys” adı altında üretilen porselenlerde yaptılar. Bunun dışında, kırmızı çapa döneminde yemek takımları, oryantal, Avrupa ve fabl desenleri ile dekorlanmış çeşitli porselenler de üretildiler. 1758-69 arası Chelsea’de artık altın yaldızlı çapa damgası kullanılmaya başlandı. Bu dönemde Chelsea’de üretilen porselenlere Sevres stili ağırlığını koydu.

DERBY-CHELSEA DÖNEMİ
Chelsea Porselen Fabrikası Derby ile birleşiyor.
Londralı bir dekorcu olan William Duesbury 1756 yılında Derbyshire’de porselen pazarında rekaabete hiç tahammülü yoktu. Bu nedenle, kendisine rakip olabilecek porselen fabrikalarını sırayla satın aldı. Longton Hall’u 1760’da, Chelsea’yi 1770’de ve Bow’u da 1776’da alarak, bunları Derby çatısı altında topladı. Duesbury’nin Chelsea’yi Derby ile birleştirmesinden sonra, 1770 yılından itibaren “Derby-Chelsea” dönemi başladı ve 1784 yılına kadar sürdü.. Bu tarihler arasında Derby’ye gelen ünlü Fransız modelci Pierre Stephan’ın çabalarıyla tüm üretimde teknik ilerlemeler, özellikle de figüratif porselende büyük prestij sağlandı. 

Derby-Chelsea döneminde üretilen porselenlerde Chelsea’yı simgeleyen “çapa” ve Derby’nin “D” harfi birlikte veya taçlı çapa simgeleri damga olarak kullanıldılar. Duesbury, ürettiği porselenlerin damgalarında taç sembolünü kullanmak için, Kral 3. George’dan izin aldı. Taçlı damgalarda kullanılan D harfi, Derby’den çok Duesbury’yi simgelemektedir. 

William Duesbury’nin oğlu Duesbury II. Babasının yerine geçtikten sonra, 1786-96 yıllar arasında Derby’yi yönetti. 

1811 yılında Derby’yi satın alan Robert Bloor ile “Bloor-Derby” dönemi başladı. Bloor birçok ünlü porselen sanatçısına işletmesinde görev verdi. 1847 yılında Bloor’un ölmesi üzerine, tüm Derby kuruluşları satışa çıkarıldı. Stoke-on-Trent’de bir porselen fabrikasının sahibi olan Copeland, buradan sadece eski Chelsea porselen kalıplarını satın alıp onları fabrikasına götürdü. Derby porselen kuruluşlarının açıkta kalan elemanları gruplar halinde Derby geleneğini sürdüren işletmeler kurdular. Bunların içinde en önemlisi, 1876’da kurulan Royal Crown Derby, İngiltere’nin günümüze kadar devam eden porselen fabrikalarından biri olma ayrıcalığındadır. 

BOW PORSELEN FABRİKASI
Porselencilik tarihinde “Transfer Baskı” tekniğini uygulayan bir işletme Bow’dur.
Bir diğer İngiliz porselenn fabrikası da Chelsea ile yaklaşık aynı dönemde, Londra’nın doğusunda Bow’da kuruldu. İrlandalı gravürcü Thomas Freye ve cam tüccarı Edward Heylyn, 6 Aralık 1744 tarihinde Bow’da porselen üretmek için patent girişiminde bulundular. Kendilerine, İngiltere’de porselenn üretmek için alınan ilk patent olan 5 Nisan 1745 tarihli belge verildi. 

Bow, hayvan kemiği külünü porselen çamurunda katkı maddesi olarak kullanan ilk fabrikadır. Araştırmacı bir kişiliğe sahip olan Freye, 17 Kasım 1749 tarihinde “kemik porseleni”nin patentini alarak, bu üretimi “New Canton” adı altında sürdürdü. New Canton porselenlerine örnek olarak, Blanc de China ve Arita porselenleri ile, Çin’in mavi-beyaz ve pembe aile tarzında dekorlanmış porselenleri alınmıştı. Bow Porselen Fabrikası’nda kullanılan ilk porselen damgalarını, 1750 yılına kadar oyma şeklinde uygulanan ok ve haç motifleri oluşturur. 1750-70 döneminde üretilen New Canton-kemik porselenlerine ise çapa, haç ve yarım ay damgaları vuruldu. 

Porselenin “transfer baskı” tekniği ile dekorlanması ilk kez 1756 yılında Bow’de gerçekleştirildi. Bakır plakalardaki oyma desenlerin, özel bir sistemle porselen gövdeler üzerine aktarılarak, içbükey veya dışbükey, her türlü porselenin dekorlanmasına olanak sağlayan bu sistemin Bow’daki uygulayıcısı ünlü gravür sanatçısı Robert Hancock olmuştur. Hancock Bow’dan ayrıldıktan sonra 1757 yılında Worcester ve Caughley fabrikalarına da gitti. Böylece, seramik teknolojisinde önemli bir baskı tekniği olan transfer baskı tüm Avrupa’ya yayılmaya başladı. 

Aynı Chelsea’de olduğu gibi, Bow’u da kendisine rakip firma olarak kabul eden Duesbury, 1776 yılında bu fabrikayı da satın aldı. 1778’de Bow’u kapatıp, fabrikanın model ve kalıplarını Derby’ye kendi işletmesine götürdü.

PLYMOUTH PORSELEN FABRİKASI
İngiltere’de “Sert Porselen” üretimi ilk kez Hlymouth’da gerçekleşiyor.
Bir eczacı olan William Cookworthy, Lord Camelford’un arazilerinde sert porselen üretimi için elverişli hammadde bulmuştu. Cookworthy onbeş yıllık bir uğraştan sonra, Devonshire-Plymouth’da, İngiltere’nin ilk sert porselen üreten fabrikasını kurdu. 

Plymouth Porselen Fabrikası’ndaki üretimlerde çoğunlukla Bow, Longton Hall ve Chelsea gibi fabrikalardan alınan kalıplar kullanıldı. Bow’dan gelirken kendi kalıplarını da birlikte getiren modelci Thibaut, 1769 yılına kadar Plymouth’da çalıştı. 

Burada üretilen porselenler önceleri kalın, sırları da hava kabarcıklıydı. Dekor olarak mavi sıraltı tekniği kullanılıyordu. 

Cookworthy 1770 yılında Plymouth’daki fabrikasını kapayarak, Bristol’deki Castle Green’e taşındı. Cookworthy burada Richard Champion’a sert porselen üretimi için patent verdi. İlerleyen yıllarda, parasal sorunları aşamayan New Castle Porselen Fabrikası 1782 yılında kapandı.

WORCESTER PORSELEN FABRİKASI
İşletme günümüze ulaşmak için tam 250 yıl çabalamış, ortaktan ortağa aktarılmıştır.
Seramik dünyasının Worcester porselenleri ile ilgili bilgileri, 1751 yılında Worcester Porselen Fabrikası’nın kurulmuş olduğu Warmstry House bölgesinde yapılan kazılardan sonra çok genişledi. 

Bir cerrah olan Dr. John Wall ve eczacı William Davis önderliğinde 15 arkadaş, Cornwall-Lizard’dan çıkartılan steatit adındaki sabun taşını, Barnstaple’den getirtilen kili ve Wight Adası kumunu kullanarak, yumuşak porselen türünde, sıcaklık değişikliklerine dayanıklığı “Steatit Porselenleri”ni ürettiler. Bunlar aynı zamanda çok güzel dekorlu porselenler olup, günümüzde de 18. Yüzyıl porselenlerini toplayan koleksiyonerlerce aranmaktadırlar. 

Worcester’in ziyaretçileri de aynı ortakları gibi çok fazlaydı. Gravürcü Robert Hancock Bow’dan gelerek, 1757 yılında burada da porselen üzerine baskı teknikleri uyguladı. 

Modelci Thibaut’nun Plymouth Porselen Fabrikası’ndan sonra 1769 yılında Worcester’e gelmesiyle ilk figüratif porselenler de üretilmeye başladı. Başlangıç yıllarında Worcester’da üç tür dekorlama yapılmaktaydı. Bunlar sıraltı mavi, sırüstü renkli el dekorları ve sırüstü siyah baskı teknikleriydi. Mavi sıraltı dekoru chinoiserie tarzında devam etmiş ve ressamların imzaları 1758 yılından sonra, Worcester damgası olan “yarım ay” ve “W” harfi birlikte kulanılmışlardır. Çin porselenlerinin orijinallerinden kopya edilen dekorlara da, kare biçiminde “Çin Mühürü” damgaları uygulanmıştır. 

1772 yılında Thomas Vemon, Dr. Wall ve Davis’in hisseleri dışında, tüm fabrika hisselerini satın aldı. Dr. Wall Worcester Porselen Fabrikası’nın müdürü oldu. Wall 1776 yılında öldü. Ancak, Wall döneminin (1751-83) sembolü olan yarım ay damgası, 1793 yılına kadar kullanıldı. 

Davis’in ölmesi ile birlikte, fabrikayı firmanın Londra temsilcisi Thomas Flight’ın satın almasıyla Worcester’de klasik Flight dönemi (1783-92) başladı. 1788 yılında İngiltere Kralı 3. George ve Kraliçe Charlotte, Flight’ın fabrikasını ziyaret ederek, ona “Royal China Works” adını ve aynı Derby’de olduğu gibi, taçlı damga kullanma izni verdiler.

Flight’ın oğlu Joseph babasının ölümünden sonra, 1792 yılında Martin Barr ile ortaklığa girdi. İngiltere Kralı 4. Wilhelm’in Worcester’a ısmarladığı porselen yemek servisi bu dönemde üretildi, dekorları da John Pennington tarafından yapıldı. 1807 yılına kadar porselenlerde bu dönemin taçlı “Flight&Barr” damgaları kullanıldı. 

İngiltere’nin en çok ortak değiştiren işletmesi olan Worcester’da, 1807 yılında bu kez de Barr’ın küçük oğlu Martin Barr üçüncü kişi olarak ortaklığa katıldı. Böylece, 1813 yılına kadar süren Barr-Flight-Barr dönemi başladı. Üretilen porselenlerin sanat düzeyinde de büyük bir yükselme yaşandı. 1813 yılında baba Barr’ın ölümüyle, porselen damgalarındaki Flight adı başa geçti. 1840 yılına kadar Flight-Barr&Barr dönemi devam etti. 

1840 yılında Worcester Porselen Fabrikası, 1876 yılından beri çalışan Chamberlain&Co. İşletmesi ile birleşti. Chamberlain-Worcester ortaklığı döneminde üretilen porselenlerle 1851 Londra Dünya Sergisi’ne iştirak edildi. Burada sergilenen bazı yeni porselenler, sonradan Sevres tarafından taklit edildiler. 1851 Londra Dünya Sergisi’nin Türkiye açısından da önemi büyüktür. Bu sergiye cam işleri ile katılan “Beykoz Fabrika-i Hümayunu”, sergi komitesi tarafından “altın madalya” ile ödüllendirildi. Bu başarıdan cesaret alan Türkiye, bu kez de 1855 Paris Dünya Sergisi’ne “İncirköy Fabrika-i Hümayunu”nun cam ve porselen eserleri ile katıldı. Ancak, bu kez sadece “beğeni” kazandı.

CAUGHLEY PORSELEN FABRİKASI
Mutlu bir evlilik, bir porselen fabrikasının kurulmasına neden oluyor.
Shropshire’da basit bir seramik fabrikasını çalıştırmakta olan Gallimore’un kızının, Worcester Porselen Fabrikası’nın dekorcusu Thomas Turner’la evlenmesi ile, 1772 yılında Caughley’de yumuşak porselen üreten bir porselen fabrikası kurulmuş oldu. 

Ardından da, 1775 yılında Worcester’dan Robert Hancock Caughley’e gelerek, üretilen porselenlere sıraltı mavi transfer baskı tekniğini uyguladı. Hancock’un rustik sahnelerden oluşan baskıları 18. Yüzyıl ortalarında tüm İngiltere’de büyük sükse yaptı. 

Bu ilginç fabrika ile ilgili olarak pek çok şey, son 25-30 yılda gün ışığına çıkmıştır. Bu küçük fabrikanın porselenleri, kalite olarak yanıbaşındaki Worcester’ınkilerle yarışmaktadır. Caughley Shropshire’da tarihi bir alan üzerinde kurulmuştu. Shropshire’ın bir adı da “Roma Salopiası” idi. Bu nedenle Caughley porselenleri “Salopian” damgasını taşırlar. Ancak, damga olarak daha çok, sıraltı mavi renkte “So” veya “Sx”, mavi-beyaz takımlarda da baskıyla uygulanmış “C” veya nadiren yarım ay damgası kullanılmıştır. Genel olarak, Caughley porselenlerini Worcester ürünlerinden ayırmak güçtür. Caughley’de bazı ürünler olağanüstüdür ve aynı dönem Worcester porselenlerinin önünü bile geçmişlerdir. Caughley porselenlerinin Worcester’lardan daha değersiz olduğuna ilişkin eski inanışlar geçersizdir. Bu iddia, ünlü porselen taklitçisi Samson’un Caughley porselenleri ile hiç ilgilenmeyip, dikkatini Worcester, Lowesoft, Chelsea, Bow ve Derby porselenleri üzerinde toplanmasından kaynaklanmaktadır. 

Caughley’i 1799 yılında satın alan üç ortaktan John Rose’un Coalport’da da bir porselen fabrikası vardı. Caughley’i hiç hak etmediği bir son bekliyordu. Rose burayı porrselen deposu olarak kullanmaya başladı. 15 yıl sonra da, 1814 yılında Caughley kapanmış oldu.

SPODE PORSELEN FABRİKASI
Spode, “Bone China” üretimi ile İngiltere tarihine geçiyor. Fabrikanın öyküsü Simeon Shaw’un “Staffordshire Çömleklerinin Tarihi” adlı eserinde yer alıyor. Josiah Spode’un 1770 yılında Stoke-on-Trent. Staffordshire’da kurduğu fabrikada başlangıçta gözenekli beyaz seramikler üretilmekteydi. Spode’un büyük oğlu Josiah Spode II. Babasının ölümünden önce, daha evvel Bow’da Thomas Frreye tarafından üretilen kemik porselenini geliştirdi. İngiltere’de Bone China adı altında günümüze gelen ilk gerçek kemik porseleni üretimini başlattı. 1795 yılından başlayarak, Stoke-on-Trent Porselen İşletmeleri’nde kemik porseleninden üretilen kaliteli çay ve pasta takımları, Çin ihraç porselenleri tarzında dekorlandılar. Günümüzde de Spode ürünleri aynı yüksek standarda sahipler. Bone China porselenler hala fabrika içinde bir fabrika konumunda, Spode’un kendi tasarım ekibinin gözetiminde üretilip, her ürünün arkasına özel “Crestedware” damgası basılıyor. 

Spode II’nin 1827 yılındda ölmesinden sonra, varisleri ve William Taylor Copeland 1833 yılına kadar işletmeyi birlikte yürüttüler. Spode’un anısına saygı olarak, damgalarda yine Spode’un adı kullanıldı. Copeland fabrikayı satın aldıktan sonra, yanına Spode’un fabrikasında formen olarak çalışan Thomas Garret’ı alarak, 1833-47 yılları arasında “Copeland&Garret” firmasını kurdu. Bu dönemde üretilen manzara ve çiçek dekorlu yemek takımları çok kaliteliydiler. Copeland&Garret’da 1842 yılında beyaz ve sırsız, olağanüstü görüntüde bir bisküi porselen türü geliştirildi. Buna “Parian Porseleni” adı verildi. Nedeni, bu porselenlerin Yunanistan’ın Paros Adası’nda çıkan Parian mermerine benzemesindendi. 

1847 yılında Copeland firmanın tek sahibi oldu. 1851 Londra Dünya Sergisi’ne Worcester ile birlikte, İngiliz porselenlerini temsilen Copeland de katıldı. Burada sergilenen Parian porseleninden biblolar, şömine ve mobilya plakaları, yemek takımları ve vazolar büyük ilgi gördüler.

MINTON PORSELEN FABRİKASI
Minton porselenlerinin müşterileri arasında İngiltere Kraliçesi Victoria da bulunuyordu.
Stoke-on-Trent’de, Spode’dan sonra kurulan ikinci büyük porselenn fabrikası da Minton’dır. Caughley’de Thomas Turner’ın yanında gravürcü olarak çalışan Thomas Minton, 1793 yılında kendi adına bir porselen fabrikası kurdu. Ürettiği gözenekli beyaz seramikleri kendisine özgü mavi-siyah baskı tekniği ile dekorladı. Minton’ın porselen üretimine geçiş tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 1798-1811 tarihlerri arasında porselen üretimi yapıldığı, verilen bir aradan soora, 1821 yılında porselen üretimine tamamen geçildiği anlaşılmıştır. 1821-30 yılları arasındaki dönemde Minton’da üretilen porrselenlere, altında “M” harfi bulunan içiçe “L” harfi damgalar uygulanmıştır. Bu dönemin porselenleri, Derby’den gelen üstün yetenekli dekorcular Thomas Steel, Joseph Bancroft, George Hancock tarafından, Çin tarzı figürler, çiçekler, manzaralar ile dekorlanmışlardır. 

Kendisi de bir tasarımcı ve gravürcü olan Thomas Minton, çağdaşları tarafından ülkenin en iyilerinden kabul edilirdi. Minton Porselen Fabrikası’nı kısa sürede zirveye oturtan odur. Ne yazık ki baba Minton Kraliçe Victoria’nın 1840 yılında Minton Porselen Fabrikası’ndan alışveriş yapmasının mutluluğunu yaşayamadı. Bu mutluluğu oğlu Herbert yaşadı. 

Babasının 1836 yılında ölümünden sonra Herbert Minton fabrikanın yönetimini Boyle ile birlikte yürütmeye başladı. Üretilen porselenlere 1831-41 yıllarında “M&B”, 1836’da “M&Co.”, 1841-73 döneminde de Minton ve Michael Hollins’i simgeleyen “M&H” damgaları uygulandı. 

1840’lı yıllarda Minton’da Parian porseleninden biblolar, zengin dekorlu kaplar üretildi. 1847 yılında işletmeye gelen biblo dekorcuları Christian Henk ve Thomas Allen Fransız stilinde çalıştılar. 1848 yılında Fransız Leon Arnoux 46 yıllığına fabrikanın sanat yönetmenliğini üstlendi. 

Minton Porselen Fabrikası da 1851 Londra Sergisi’ne katıldı. Arnaux “Majolika” tarzı porselenleri ile bu sergide büyük sükse yaptı. Sonraki yıllarda Minton’un kaliteli sanat anlayışının öyküsü devam ederek, günümüze kadar ulaştı. Minton’ın lüks porselen dekorlarında kullanılan 22 ayar altın ve zengin renklerrle porselen sanatında büyük gelişme sağlandı. 

LONGTON HALL PORSELEN FABRİKASI
Hepsinin de adı “William” olan üç ortak bir araya gelerek Longton Hall’u kuruyorlar.
William Jenkinson, William Nicklin ve çömlekçi William Littler. 1749 yılında Longton kasabasında bir araya gelerek, Longton Hall Porselen Fabrikası’nı kurdular. Ancak, kuruculardan Jenkinson hisselerini altın yaldızcı Nathaniel Firmin ve oğluna sattı. Böylece, bu işten tek kar eden kişi de Jenkinson oldu. Robert Charlesworth da porselen işine para yatırmaya razı olunca, Littler yönetiminde taze bir başlangıç yapıldı. Longton Hall’un yumuşak porselen sınıfına giren ürünleri, Chelsea Fabrikası porrselenleri ile birlikte çok popülerdi. Koleksiyonerrler her dönemde, Longton Hall ile büyük benzerlik gösteren Chelsea örneklerini ayırabilmekte büyük güçlük çekmişlerdir. 

1760 yılında, son iki ortak arasında çıkan anlaşmazlıklar ayrılma ile son buldu. 1777 yılı, Littler’ın ürettiği en son perselenin tarihidir.

LOWESTOFT PORSELEN FABRİKASI
Fabrika Suffolk Körfezi’nde kurulmuştu. Burası mükemmel konserve balıklarıyla ünlüyken, bir de porseleni ile ünlü olmaya başladı. 1757 yılında Robert Brown tarafından kurulan ve kemik porseleni üreten fabrika, 1761 yılında Walker, 1780 yılında da Robert Allen tarafından yönetildi. Allen 1802 yılında işletmenin tek dekorcusu ve tek sahibi oldu. Lowestoft’un bu tarihten sonraki dönemlerri belirsizdir. 

Lowestoft’un balıkçı limanında küçük bir porselen fabrikasının bulunması, insanlara hep garip gelmiştir. İngiltere’nin en doğusunda yer alan bu fabrika Worcester, Meissen ve Sevres kadar ünlüdür. Çünkü 45 yıllık yaşamı boyunca bu fabrikaların porselenlerinin taklitlerini yapmaştır. Fabrikayla ilgili bir başka gariplik de, kurucularının yalnızca porselen fabrikaları ile ilgilenmeyip, kendilerini “Porselen İmalatçıları” ve “Ringa Konservecileri” olarak tanımlamalarıydı. 

Lowestoft porselenlerinin uluslararası bir diğer ünü de 19.yüzyıl seramik yazarlarının yaptığı bir hatadan kaynaklanmaktadır. Yazarlar, özel olarak Avrupa ve Amerika pazarları için yapılan bir tür Çin porselenini bu fabrikaya mal etmişlerdir. Bu yanlışlık halen de sürmekte olup, Suffolk limanı ile hiç bağlantısı olmayan Çin ihraç porselenlerine “Çin Lowestoft’u” veya “Oryantal Lowestoft” denilmektedir.

WEDGWOOD SERAMİK İŞLETMELERİ
Josiah Wedgwood “İngiliz seramikçiliğinin babası” olarak tarihe geçmiştir. Staffordshire çömlekçileri arasında Josiah Wedgwood, adı en dikkat çeken girişimcidir. Wedgwood 13 Haziran 1769 tarihinde, Staffordshire-Burslem’de bir seramik işletmesi kurdu, adını da “Etruria” koydu. İ.Ö. 7-1 yüzyıllar arasında var olan ve gizemli bir toplum olan Etrüskler’in seramik sanatından çok etkilenen Wedgwood kurduğu işletmeye onların adını verdi.

Hem araştırıcı hem de sanatçı bir kişiliğe sahip olan Wedgwood başlangıçta, seramik literatürüne “Siyah Porselen” veya “Bazalt Seramik” olarak geçen, gözeneksiz renkli seramikleri üretti. Bunları, Etrüsk mezarlarındaki seramikleri örnek alarak dekorladı. Ünü birden tüm Avrupa’ya yayıldı. Siyah bazalt seramikleri, renkli bisküi porselen türü “Jasper” işler izledi. Ancak, jasperlar yalnızca yalın renkli bisküi porselenler değillerdi. Bunların tipik özelliği siyah, mavi, yeşil, leylak, sarı, kestane rengi zemin üzerine, çok büyük ustalıkla kontrast renkli rölyeflerin aplike edilmiş olmasıydı. Jasper işlerin üzerlerindeki rölyefleri yaratan büyük usta John Flaxman’dır. Sanatçı 1787 yılına kadar Wedgwood-Etruria’da çalıştı, sonra da İtalya’ya gitti. Wedgwood, jasperları değişik amaçlar için üretti. Örneğin, vazolar, broşlar, düğmeler, şömine plakaları, mobilya aksesuarları gibi. Avrupa’da taklidi en fazla yapılan seramikler arasında jasperlar ön sırayı alırlar. 

Wedgwood, Burslem’da 1759 yılında daha ilk kurduğu seramik fabrikasında başarıya ulaşmıştı. Burada üretilen yemek takımları Kraliçenin büyük beğenisini kazanan yemek takımlarından yüklü bir sipariş alan Wedgwood, bunları 1765 yılında İngiltere Kraliyet Sarayı’na teslim etti. Takımları Kraliçe’nin izniyle, “Queen’s ware-Kraliçe işi” olarak damgaladı. 

Wedgwood İşletmeleri’nde 1878 yılınddan başlayarrak, kemik porseleni üretimine de geçildi. Bone China’nın Avrupa’daki en iyi temsilcilerinden biri olan Wedgwood bu alanda zirvedeki yerini bugün de korumaktadır. 

İngiliz seramikçiliğinin babası adı verilen Josiah Wedgwood, 5 Ocak 1795 tarihinde öldü. Wedgwood Ailesi’nin yeni kuşakları işletmeyi başarıyla günümüze taşıdılar.

KAYNAKÇA

• Ateş Arcasoy “16-19.yy Avrupa Porselen Sanatı”, Konferans, Antik Palace, İstanbul, 6-13 Aralık 2000.
• Gustav Weiss, Ullstein Porzellanbuch, Berlin, 1994.
• George Savage&Harold Newman, An Illustrated Dictionary of Ceramics, London, 1985.
• World Antiques, The Caxton Publishing Co. Limited, 1974.